CZĘŚĆ PIERWSZA
BÓG
NAJWYŻSZY BYT, ŹRÓDŁO I PAN
WSZELKIEGO ISTNIENIA
1. Istnienie Boga
— Czy Bóg istnieje?
— Tak, Bóg istnieje (z. 23
).
— Dlaczego Bóg istnieje?
— Dlatego, że jeśli Bóg nie istniałby, nic by nie istniało (z. 2, a. 3). Jest to wykazane
przez następujące rozumowanie: To, co istnieje wyłącznie za sprawą Boga, nie istniałoby, gdyby Bóg nie istniał. Otóż wszystko, co istnieje, a nie jest Bogiem, istnieje wyłącznie za sprawą Boga. Dlatego jeśli Bóg nie istniałby, nic by nie istniało.
3. W nawiasach znajdują się wybrane przez autora odniesienia do Summy Teologicznej
Świętego Tomasza z Akwinu. Skróty mają następujące znaczenie: z. to zagadnienie będące
polskim odpowiednikiem łacińskiego questio; a. to artykuł odpowiadający łacińskiemu
terminowi articulus; ad nie zostało przetłumaczone, ale odnosi się do struktury artykułów
w Summie Teologicznej, w której specjalne miejsce poświęcone jest odpowiedziom na
przytaczane na początku artykułu trudności. W tej części wszystkie odnośniki dotyczą wyłącznie
pierwszej części Summy Teologicznej. Przykładowo, odnośnik w pierwszym rozdziale: z. 21, a.
1, ad 3 oznacza zagadnienie 21, artykuł 1 oraz odpowiedź na 3. trudność, które zawierają się
w pierwszej części Summy Teologicznej.
CZĘŚĆ PIERWSZA
— Ale jak wykazać, że to, co istnieje i nie jest Bogiem, istnieje wyłącznie za sprawą
Boga?
— Przez następujące rozumowanie: To, co istnieje, a nie istnieje samo z siebie, istnieje
ostatecznie tylko z powodu czego innego, co z kolei istnieje samo z siebie, a co nazywamy Bogiem. Otóż to, co istnieje i nie jest Bogiem, w rzeczywistości nie istnieje samo
z siebie. Dlatego istnieje ostatecznie za sprawą Boga.
— A jak wykazać, iż to, co istnieje i nie jest Bogiem, nie istnieje samo z siebie?
— Przez następujące rozumowanie: Nic, co ma potrzebę czegokolwiek, nie istnieje
samo z siebie. Otóż wszystko, co istnieje i nie jest Bogiem, potrzebuje czegoś. Dlatego
to, co istnieje i nie jest Bogiem, nie istnieje samo z siebie.
— Dlaczego nic, co ma potrzebę czegoś, nie istnieje samo z siebie?
— Dlatego, że to, co istnieje samo z siebie, nie jest zależne lub nie może być zależne od
niczego i nikogo. A w konsekwencji wszystko, co ma potrzebę czegoś lub kogoś, zależy
od tego czegoś lub kogoś.
— Dlaczego jednak to, co istnieje samo z siebie, nie zależy i nie może zależeć od czegoś
lub kogoś?
— Dlatego, że tylko to, co istnieje samo z siebie, ma w sobie wszystko od samego siebie
i nie może nic przyjąć od niczego i nikogo.
— Więc to, że każdy byt, który istnieje, ma potrzebę czegoś, przez samo swoje istnienie dowodzi w sposób oczywisty, że Bóg istnieje?
— Tak, to, że każdy byt, który istnieje, ma potrzebę czegoś, przez samo swoje istnienie
dowodzi w sposób oczywisty, że Bóg istnieje.
— Co czynią więc ci, którzy zaprzeczają istnieniu Boga?
— Potwierdzają jednoznacznie, że ten, kto potrzebuje wszystkiego, nie ma potrzeby niczego.
— Lecz tu jest raczej sprzeczność?
— Właśnie, nie można zaprzeczyć istnieniu Boga, nie zaprzeczając jednocześnie samemu sobie. – Jest więc prawdziwym szaleństwem zaprzeczać istnieniu Boga?
— Tak, jest prawdziwym szaleństwem zaprzeczać istnieniu Boga.
BÓG (NAJWYŻSZY BYT, ŹRÓDŁO I PAN WSZELKIEGO ISTNIENIA)
2. Natura i atrybuty Boga
— Czym jest Bóg?
— Bóg jest Duchem w trzech Osobach, Stworzycielem, Panem i Władcą wszystkich
rzeczy.
— Co to znaczy, że Bóg jest Duchem?
— Oznacza to, że nie ma wcale ciała, tak jak my mamy, i że jest wolny od wszelkiej materii, a także to, że Jego natura jest tożsama z Jego Bytem (z. 3, a. 1-4).
— Co z tego wynika, jeśli chodzi o Boga?
—Wynika z tego, że Bóg nie jest bytem tak jak inne byty, którymi są poszczególne byty
konkretne. Jest On bytem w całym tego słowa znaczeniu, najbardziej transcendentnym i absolutnym, Bytem jako takim (z. 3, a. 4).
— Czy Bóg jest doskonały?
— Tak, Bóg jest doskonały, gdyż niczego mu nie brakuje (z. 4, a. 1).
— Czy Bóg jest dobry?
—Tak, Bóg jest Dobrem jako takim, gdyż jest początkiem i celem wszystkiego, co jest
miłością (z. 6).
— Czy Bóg jest nieskończony?
— Tak, Bóg jest nieskończony, gdyż nic Go nie ogranicza (z. 7, a. 1).
— Czy Bóg jest wszędzie?
—Tak, Bóg jest wszędzie, gdyż wszystko, co jest, jest w Nim i przez Niego (z. 8).
— Czy Bóg jest niezmienny?
— Tak, Bóg jest niezmienny, gdyż nie ma niczego, co mógłby otrzymać (z. 9).
— Czy Bóg jest wieczny?
— Tak, Bóg jest wieczny, gdyż nie ma w Nim następowania jednej rzeczy po drugiej
(z. 10).
CZĘŚĆ PIERWSZA
Czy jest wielu Bogów?
— Nie, jest tylko jeden Bóg (z. 11).
— Dlaczego należy uważać, że Bóg ma te wszystkie atrybuty?
— Dlatego, że jeśli by ich nie miał, nie byłby sobą, czyli nie byłby Bogiem.
— W jaki sposób można wykazać, że jeśli Bóg nie miałby tych atrybutów, nie byłby
sobą?
— W ten sposób, że Bóg nie byłby sobą, jeśli nie byłby tym, który istnieje z siebie. Otóż
ten, kto istnieje z siebie, musi być doskonały, gdyż wszystko posiada w sobie. A jeśli
jest doskonały, jest też w sposób konieczny dobry. Musi być nieskończony, bo bez tego
atrybutu coś mogłoby go ograniczać. Jeśli jest jednak nieskończony, to trzeba, by był
wszędzie. Musi być niezmienny, bo w przeciwnym razie potrzebowałby czegoś, a skoro
jest niezmienny, jest wieczny, dlatego że czas jest następowaniem jednych rzeczy po
drugich, a z tego właśnie wynika zmiana. Z drugiej strony byt, który jest nieskończenie
doskonały, może być tylko jeden. Dwa nieskończenie doskonałe byty są całkowicie
niemożliwe, gdyż jeden niczym by się nie różnił od drugiego (z. 3-11).
— Czy możemy zobaczyć Boga tu, na ziemi?
— Nie, nie możemy zobaczyć Boga tu na ziemi, z powodu naszego śmiertelnego ciała,
które stanowi w tym przeszkodę (z. 12, a. 11).
— Czy możemy zobaczyć Boga w niebie?
— Tak, możemy zobaczyć Boga w niebie oczyma naszej duszy przemienionej w chwale
(z. 12, a. 1-10).
— Jak możemy poznawać Boga tu, na ziemi?
— Możemy poznawać Boga tu, na ziemi, przy pomocy rozumu i wiary (z. 12, a. 12, 13).
— Czym jest poznawanie Boga tu, na ziemi, przy pomocy rozumu?
— To poznawanie Boga poprzez rzeczy stworzone, które On uczynił (z. 12, a. 12).
— Czym jest poznawanie Boga tu, na ziemi, przy pomocy wiary?
— To poznawanie Boga przy pomocy tego wszystkiego, co On sam o sobie nam powiedział (z. 12, a. 13).
— Które z tych dwóch źródeł poznania, do których mamy dostęp tu, na ziemi, jest
doskonalsze?
— Bez wątpienia jest to poznanie, które mamy o Nim przez wiarę, gdyż to wiara pozwoli
nam oglądać Boga w blasku, jakiego istnienia rozum nie mógłby nawet podejrzewać.
Nawet gdy ten blask jest dla nas przemieszany jeszcze z cieniem i nieprzebytymi ciemnościami, to jednak jest on dla nas jak słoneczny poranek, który stanowi pierwszy etap
tej wizji nadprzyrodzonej, której pełna jasność będzie stanowiła naszą szczęśliwość
przez całą wieczność (tamże).
— Kiedy mówimy o Bogu, to czy słowa albo pojęcia, których używamy, mają konkretne znaczenie i czy możemy ich użycie uzasadnić?
— Z pewnością, gdyż te pojęcia lub słowa, choć używane na początku po to, aby określać przymioty natury stworzonej, mogą być użyte także do określania tego, co w Bogu
tym przymiotom odpowiada (z. 13, a. 1-4).
— Czy te pojęcia lub słowa mają ten sam sens, kiedy używamy ich do opisywania Boga
i natury stworzonej, czy też mają zupełnie różne znaczenia?
— Mają ten sam sens, ale większą doniosłość. Znaczy to, że używane do określania przymiotów natury stworzonej, określają je w pełni i mówią o nich, jakie są. Gdy jednak są
używane dla określania przymiotów Bożych lub tego, czym jest Bóg, to choć wszystko,
co określają w stosunku do przymiotów, dotyczy rzeczywiście Boga, to nie mówią one
jednak wszystkiego o przymiotach, które określają (z. 13, a. 5).
— Czy prawdą jest, że Bóg jest dla nas czymś tak naprawdę nieopisywalnym, pomimo tego wszystkiego, co byśmy o Nim mówili, i pomimo wszelkich wysublimowanych
określeń, jakich byśmy na Jego określenie używali?
— Tak, choć nie możemy nic lepszego uczynić, nic prawdziwszego lub doskonalszego,
niż mówić o Nim i opisywać Go, nie bacząc na całą ziemską niedoskonałość wszystkiego tego, co o Nim myślimy lub mówimy (z. 13, a. 6-12)
3. Działania Boga
— Jakie działania są w Bogu?
— Bóg poznaje siebie samego i kocha siebie samego (z. 14-26).
— Czy Bóg posiada znajomość wszystkich rzeczy?
— Tak, Bóg posiada znajomość wszystkich rzeczy (z. 14, a. 5).
— Czy Bóg wie o wszystkim, co dzieje się na ziemi?
— Tak, Bóg wie o wszystkim, co dzieje się na ziemi (z. 14, a. 11).
— Czy Bóg zna tajemnice serc?
— Tak, Bóg zna tajemnice serc (z. 14, a. 10).
— Czy Bóg zna przyszłość?
— Tak, Bóg zna przyszłość (z. 14, a. 13).
— Dlaczego należy mówić, że ta wiedza znajduje się w Bogu?
— Dlatego, że Bóg, będąc w najwyższym stopniu niematerialny, posiada też nieskończone poznanie. Nie może nie wiedzieć o czymś, co jest, będzie albo może być w jakimkolwiek bycie, który istnieje, gdyż wszystko to, z racji tego, że jest w relacji przyczyny do skutku, ma miejsce w Jego wiedzy oraz istnieje za przyczyną Jego intelektu i woli.
— Jest zatem także wola w Bogu?
— Tak, jest wola w Bogu, która zawsze zgadza się z intelektem (z. 19, a. 1).
— Czy wszystko zależy od woli Boga?
— Tak, wszystko zależy od woli Boga, gdyż jest ona pierwszą i najwyższą przyczyną
wszystkiego (z. 19, a. 4-6).
— Czy Bóg kocha wszystkie rzeczy przez siebie stworzone?
— Tak, Bóg kocha wszystkie swoje stworzenia, gdyż stworzył je z miłości (z. 20, a. 2).
— Czy miłość Boga do Jego stworzeń powoduje w nich jakiś skutek?
Tak, miłość Boga do Jego stworzeń powoduje w nich pewien skutek.
— Jaki jest ten skutek miłości Boga w Jego stworzeniach?
— Jest to całe dobro, jakie w nich jest (z. 20, a. 3).
— Czy Bóg jest sprawiedliwy?
— Tak, Bóg jest Sprawiedliwością (z. 21, a. 1).
— Dlaczego należy mówić, że Bóg jest Sprawiedliwością?
—Dlatego, że daje On każdemu bytowi to, czego wymaga natura tego bytu (z. 21, a. 1, 2).
— Czy jest jakiś specjalny sposób okazywania przez Boga sprawiedliwości ludziom?
— Tak, jest pewien specjalny sposób okazywania przez Boga sprawiedliwości ludziom.
— Jaki jest ten specjalny sposób okazywania przez Boga sprawiedliwości ludziom?
— Ten specjalny sposób okazywania przez Boga sprawiedliwości ludziom to nagradzanie dobrych i karanie złych (z. 21, a. 1, ad 3).
— Czy Bóg tu, na ziemi, nagradza dobrych i karze złych?
— Bóg tylko częściowo nagradza dobrych i karze złych tu, na ziemi.
— Gdzie Bóg w pełni nagradza dobrych i karze złych?
— To w niebie Bóg w pełni nagradza dobrych, a w piekle karze złych.
— Czy w Bogu jest miłosierdzie?
— Tak, w Bogu jest miłosierdzie (z. 21, a. 3).
Na czym polega miłosierdzie Boga?
— Miłosierdzie Boga polega na tym, że daje każdemu bytowi więcej, niż wymaga tego
jego natura, a także na tym, że nagradza dobrych bardziej, niż na to zasługują, i karze
złych mniej, niż im się to należy (z. 21, a. 4).
— Czy Bóg zajmuje się światem?
— Tak, Bóg zajmuje się światem.
— Jak nazywa się troska o świat, którą Bóg ma w nim samym?
— Troska o świat, którą Bóg ma w nim samym, nazywa się Bożą Opatrznością (z. 22,
a. 1).
— Czy Boża Opatrzność rozciąga się na wszystkie rzeczy?
—Tak, Boża Opatrzność rozciąga się na wszystkie rzeczy, gdyż nie ma na świecie żadnej
rzeczy, która nie byłaby odwiecznie przewidziana i uporządkowana (z. 22, a. 2).
— Czy rozciąga się ona także na byty nieożywione?
— Tak, rozciąga się ona także na byty nieożywione, gdyż są one również częścią dzieła
Bożego (z. 22, a. 2, ad 5).
— Czy rozciąga się ona na ludzi i ich uczynki wynikające z wolnej woli?
—Tak, rozciąga się ona na ludzi i ich uczynki wynikające z wolnej woli (z. 22, a. 2, ad 4).
— Co oznacza, te Opatrzność Boga rozciąga się na ludzi i ich uczynki wynikające
z wolnej woli?
— Oznacza to, iż wszystkie uczynki wynikające z wolnej woli są poddane Opatrzności Bożej. Nic zatem w tych uczynkach nie wykracza poza to, co nakazuje lub zezwala
Bóg, gdyż wolność człowieka nie wymaga w żadnym wypadku niezależności od Boga
(tamże).
— Czy Opatrzność Boża w stosunku do sprawiedliwych ma jakąś specjalną nazwę?
— Tak, nazywa się ją predestynacją (z. 23, a. 1).
— Na czym polega predestynacja w stosunku do ludzi i czym jest jej przedmiot?
— Polega na tym, że ludzie ci posiądą pewnego dnia w niebie szczęśliwość w chwale
(z. 23, a. 2).
— Jak nazywa się tych, którzy nie powinni posiąść tej szczęśliwości?
— Nazywa się ich odrzuconymi lub niewybranymi (z. 23, a. 3).
— Skąd się bierze to, że przeznaczeni będą posiadali tę szczęśliwość, a odrzuceni,
czyli niewybrani, nie będą jej posiadali?
—Stąd, że przeznaczeni zostali wybrani przez Boga lub ukochani miłością upodobania, mocą, której Bóg raczył ułożyć wszystko w ich życiu tak, aby osiągnęli końcową szczęśliwość w niebie (z. 23, a. 4).
—A dlaczego odrzuceni lub niewybrani nie osiągną na końcu szczęśliwości w niebie?
—Dlatego, że nie zostali ukochani taką miłością jak przeznaczeni (z. 23, a. 3, ad 1).
— Lecz czy to nie jest niesprawiedliwe ze strony Boga?
—Nie, gdyż Bóg nie jest nikomu winien szczęśliwość w niebie, a ci, co ją osiągną, dojdą
do niej tylko poprzez łaskę (z. 23, a. 3, ad 2).
— A ci, którzy jej nie otrzymają, czy będą ukarani za to, że jej nie otrzymali?
—Nie zostaną ukarani za to, że jej nie otrzymali, ale z powodu zaciągniętej przez siebie
winy, czego jednak mogliby uniknąć (z. 23, a. 3, ad 3).
—W jaki sposób ludzie ci mogą zawinić, by nie mieć udziału w szczęśliwości w niebie?
—Mogą oni zawinić w ten sposób, że Bóg dał tę szczęśliwość wszystkim, a człowiek,
będąc wolnym, może nie odpowiedzieć na dar ofiarowany mu przez Boga lub nim
wzgardzić, przedkładając nań inne rzeczy (tamże).
—Czy ta wzgarda lub wybór jakichś innych przeciwnych rzeczy jest obrazą dla Boga?
— Jest bardzo ciężką obrazą Boga i zasługuje na najwyższe kary, kiedy jest uczyniona
jako grzech osobisty (tamże).
— Czy ci, którzy odpowiedzą na dar Boga i osiągną szczęśliwość w niebie, zawdzięczają samemu Bogu to, że w ten sposób odpowiedzieli na Jego dar i zasłużyli na swoją szczęśliwość?
—Tak, zawdzięczają wszystko to wyborowi przeznaczenia Bożego (z. 23, a. 3, ad 2).
— Czy ten wybór jest uczyniony odwiecznie w Bogu?
— Ten wybór jest uczyniony odwiecznie w Bogu (z. 23, a. 4).
— Na czym polega ten wybór w przypadku tych, którzy są jego przedmiotem?
—Polega na tym, że Bóg wyznaczył im pewne miejsce w niebie i że przez działanie swojej łaski spowoduje, że będą je w stanie pewnego dnia osiągnąć (z. 23, a. 5-7).
—Co powinni robić ludzie, rozmyślając o tym wyborze odwiecznego wybrania w Bogu?
— Powinni, poprzez całkowitą ufność w działanie łaski, dawać sobie powody (tak jak
jest to tylko możliwe tutaj, na ziemi) do tej pewności, że są w liczbie przeznaczonych
(z. 23, a. 8).
— Czy Bóg jest wszechmogący?
— Tak, Bóg jest wszechmogący (z. 25, a. 1-6).
— Dlaczego mówi się, że Bóg jest wszechmogący?
— Dlatego, że Bogu, który jest Bytem jako takim, podlega wszystko, co nie sprzeciwia
się bytowi, czyli wszystko, co istnieje (z. 25, a. 3).
— Czy Bóg jest szczęśliwy?
— Tak, bo Bóg jest Szczęśliwością, gdyż cieszy się nieskończonym Dobrem, które nie
jest niczym innym jak Nim samym (z. 26, a. 1-4).
CDN !
Jerzy
