6 grudnia przypada wspomnienie świętego Mikołaja Cudotwórcy z Miry, który jest patronem Śremu. Tego dnia są tzw. Mikołajki, czyli szczególne święto z bardzo bogata historią. Przez wieki obchody w różnych krajach się zmieniały.

Patron dnia

Św. Mikołaj pochodził z Azji Mniejszej oraz żył na przełomie III i IV wieku. Po śmierci rodziców, cały swój majątek postanowił rozdać potrzebującym. Według przypowieści sprawił, że trzy córki zubożałego szlachcica mogły wyjść za mąż, dzięki podrzuconym w nocy pieniądzom. Pełniąc funkcję biskupa Miry, starożytnego miasta w południowo-zachodniej części Anatolii, zasłynął dokonywanymi cudami oraz pomocą potrzebującym. W czasie zarazy, która nawiedziła jego strony, usługiwał chorym z narażeniem własnego życia. Kiedy cesarz skazał trzech młodzieńców z Miry na niesłuszną karę śmierci, św. Mikołaj udał się osobiście do Konstantynopola, by przekonać władcę o ułaskawienie dla swoich wiernych, co zakończył o się pozytywnym skutkiem.

Historia Mikołajek

Z powodu tych wszystkich, miłosiernych czynów, biskup z Miry został obdarzony wielkim kultem, co sprawiło też swoiste obchody dnia jego wspomnienia w Kościele. Nabożeństwo do św. Mikołaja miało początek w jego ojczystej Azji Mniejszej i zostało przyniesione do Rosji przez cara, który był świadkiem jego cudów. Rozprzestrzeniło się w Laponii i Skandynawii, a stamtąd po całej Europie.

Dobrze znany zwyczaj obdarowywania się prezentami w dzień św. Mikołaja ma już prawie 900-letnią tradycję. Pierwsze udokumentowane przypadki praktykowania szczególnie dnia 6 grudnia, pochodzą z XII-wiecznej Francji, gdzie siostry zakonne, wzorując się na postaci św. Mikołaja, rozdawały prezenty dzieciom z najbiedniejszych rodzin. Ta piękna tradycja szybko rozprzestrzeniła się po całej Europie. W klasztorach i przytułkach organizowano specjalne uroczystości, podczas których rozdawano dzieciom słodycze, zabawki, ciepłe ubrania czy żywność. W zamożniejszych domach rodzice wkładali dzieciom do butów lub skarpet drobne upominki, jak orzechy, jabłka czy pierniki. Szczególnie interesujący rozwój tradycji mikołajkowej można było zauważyć w średniowiecznych miastach hanzeatyckich, gdzie św. Mikołaj stał się patronem żeglarzy i kupców. W portowych miastach organizowano specjalne jarmarki mikołajkowe, na których handlowano prezentami i przysmakami. Wtedy zapoczątkowano także zwyczaj wypiekania pierników i ciastek w kształcie postaci św. Mikołaja.

W Polsce tradycja mikołajkowa pojawiła się wraz z chrześcijaństwem. W Polsce kult świętego zadomowił się za sprawą królowej Rychezy, żony Mieszka II. Władczyni, spokrewniona z bizantyjskimi cesarzami, przywiązanie do biskupa Miry, modnego na dworze w Konstantynopolu, przejęła od swoje babki, Teofano. Dopiero wraz z przybyciem Rychezy nad Wisłą rozpoczyna się kult Mikołaja i powstają z jej fundacji świątynie pod jego wezwaniem. Święty odbierał kult jako patron panien, marynarzy, rybaków, dzieci, więźniów i piekarzy. Zaliczany był do czternastu Orędowników. Zanim jego miejsce zajął św. Antoni Padewski, św. Mikołaj był wzywany we wszystkich naglących potrzebach. Szczególny rozkwit kultu pojawił się w okresie późnego średniowiecza, a dokładnie w XIII w., kiedy sposób przeżywanie mikołajek przyszedł z Francji. W kronikach i zapiskach z XV i XVI w. można znaleźć wzmianki o organizowaniu w dniu św. Mikołaja specjalnych festynów oraz zabaw dla dzieci, podczas których rozdawano różne upominki. Przez wieki wykształciło się wiele zwyczajów związanych z mikołajkami. Jednym z najstarszych, praktykowanym do dziś, jest wystawianie butów lub wieszanie skarpet. W Polsce międzywojennej organizowano publiczne obchody, podczas których zbierano pieniądze na potrzebujących. Dzisiaj często na rynkach miast pojawiają się św. Mikołaje, które rozdają dzieciom słodycze i pozują do zdjęć. W różnych regionach Europy rozwinęły się lokalne warianty tego zwyczaju – w niektórych miejscach dzieci wystawiały talerze lub specjalne koszyczki.

Już w średniowieczu popularne było przebieranie się za św. Mikołaja. Tradycyjnie przedstawiano go jako miłego, szczupłego, ascetycznego biskupa, w długiej szacie, z pastorałem w ręku i mitrą na głowie. Towarzyszył mu często anioł zapisujący dobre uczynki dzieci oraz pomocnik niosący worek z prezentami. W XIX w. poprzez protestanckie nurty w Ameryce mocno przytył, jego mitra przekształciła się w zimowa czapkę, a szaty liturgiczne w zimowe ubranie. Zachował renifery z Laponii, swoje upodobanie w kominach z Azji Mniejszej, a miłość do dzieci ze wszech czasów.

Św. Mikołaj jest zwłaszcza świętym opiekunem dzieci, znanym w wielu krajach jako Santa Claus, Kris Kringle i Pelznickel. Wymyślono mu służących, aby mu towarzyszyli i zajmowali się dziećmi, które były nieposłuszne i niegrzeczne. Ponieważ świętego Mikołaja uważa się za zbyt życzliwego, żeby beształ i karat, w Austrii Krampus, w Niemczech – Knecht Ruprecht, a w Holandii – Czarny Piotruś wędrują z nim uzbrojeni w solidną rózgę, podczas gdy Mikołaj tylko rozdaje dzieciom podarki, nie dostrzegając nawet złych chłopców i dziewczynek. W niektórych regionach wykształcił się zwyczaj pisania listów do św. Mikołaja. Dzieci wymieniały w nich swoje dobre uczynki i prosiły o konkretne prezenty. Listy te często były uroczyście odczytywane podczas rodzinnych spotkań w wigilię wspomnienia św. Mikołaja.

Dzisiejsze mikołajki zachowały wiele elementów dawnej tradycji, choć zmiany kulturowe wpłynęły na sposób ich celebrowania. Współczesna tradycja mikołajkowa łączy w sobie elementy religijne z świeckimi. W wielu domach kultywuje się zwyczaj nocnych odwiedzin świętego Mikołaja, który zostawia prezenty po staropolsku pod poduszką lub według wzorców zachodnich w przygotowanych wcześniej skarpetach lub butach. Szczególnie uroczyście świętuje się mikołajki w przedszkolach i szkołach, gdzie organizowane są specjalne przedstawienia i spotkania. W kościołach odprawiane są uroczyste msze ku czci św. Mikołaja, a jednocześnie w centrach handlowych oraz na miejskich rynkach organizowane są festyny i kiermasze mikołajkowe. W wielu miejscach organizuje się również akcje charytatywne nawiązujące do pierwotnej idei mikołajkowego obdarowywania potrzebujących.

Tradycje mikołajkowe przybierają różnorodne formy w zależności od kraju i regionu. W państwach obrządku prawosławnego i greko-katolickiego postać św. Mikołaja Cudotwórcy jest głęboko zakorzeniona w tradycji religijnej. Jest on jednym z najbardziej czczonych świętych, a jego święto obchodzone jest według kalendarza juliańskiego – 19 grudnia.

Mikołajki, mimo różnic w sposobie świętowania w poszczególnych krajach, niezmiennie pozostają dniem miłosierdzia, bezinteresownego dzielenia się podarkami i sprawiania radości bliźnim. Ta wielowiekowa tradycja, wywodząca się od św. biskupa z Miry, wciąż przypomina, że najważniejszy nie jest sam prezent, lecz pamięć o innych i chęć sprawiania im radości.

Wiktor