W dniu 8 maja 2025 roku na Stolicę Piotrową został wybrany Robert Francis Prevost jako 267. papież i przyjął imię Leon XIV. To dobra okazja, by przyjrzeć się pontyfikatom innych papieży noszących imię Leon.
Pierwszym papieżem o tym imieniu był św. Leon I Wielki, który rozpoczął swój pontyfikat 29 września 440 roku, a zakończył 10 listopada 461 roku. Był gorliwym obrońcą czystości wiary w obliczu herezji manicheizmu, monofizytyzmu, pelagianizmu i pryscylianizmu. Pod jego istotnym wpływem ukształtowały się podstawy liturgii oraz chrystologii. Przyczynił się również do uznania prymatu Stolicy Piotrowej zarówno na Zachodzie, jak i na Wschodzie. Za jego pontyfikatu cesarz Walentynian III wydał edykt postanawiający, że zarządzenia papieskie muszą być traktowane jak prawo.
W swoim nauczaniu Leon Wielki wiele miejsca poświęcił tajemnicy natury Chrystusa, gdyż jego pontyfikat przypadł na okres intensywnych dyskusji chrystologicznych. Leon I podkreślał, że prawda o zbawieniu w Chrystusie jest możliwa jedynie wtedy, gdy uznaje się zjednoczenie dwóch natur — boskiej i ludzkiej — we wcielonym Synu Bożym. Maryja jest Jego Matką-Rodzicielką i zarazem Córką-Stworzeniem.
Św. Leon II był Sycylijczykiem, a jego pontyfikat trwał dość krótko — od 17 sierpnia 682 do 3 lipca 683 roku. Zatwierdził autorytetem św. Piotra postanowienia i uchwały Soboru Trullańskiego I, potępiające monoteletyzm oraz papieża Honoriusza I.
Ważne miejsce w historii Kościoła zajął papież Leon III, którego pontyfikat przypadał na lata od 26 grudnia 795 do 12 czerwca 816 roku. Był to również czas panowania Karola Wielkiego. Papież Leon III postąpił jednak inaczej niż jego poprzednicy — po swoim wyborze wysłał Karolowi Wielkiemu klucze od grobu św. Piotra, co miało oznaczać uznanie władzy króla nad Państwem Kościelnym. Szukał także u niego obrony przed osobami nastającymi na jego życie. W Boże Narodzenie 800 roku koronował Karola na cesarza rzymskiego, a następnie, przyklękając przed nim, złożył mu hołd. Był to jedyny taki przypadek w dziejach papiestwa. W konsekwencji cesarz przejął zwierzchnictwo nad całą administracją kościelną — mianował biskupów, nadawał beneficja, a nawet wprowadził do modlitw mszalnych Credo (Wierzę w Boga Ojca), różniące się od nicejskiego wyznania wiary. Przeciwko temu papież Leon III bezskutecznie protestował. Dopiero po śmierci Karola Wielkiego papież odzyskał władzę sądowniczą w Rzymie i w Państwie Kościelnym oraz umocnił swoją pozycję jako namiestnika św. Piotra.
Leon IV był benedyktynem. Jego pontyfikat trwał od 10 kwietnia 847 do 17 lipca 855 roku i przypadł na czas podziału oraz rozpadu imperium Karolingów po śmierci Ludwika Pobożnego. Papież Leon IV odbudowywał niezależność Stolicy Piotrowej od władców świeckich oraz umacniał jej prymat w świecie chrześcijańskim.
Pontyfikat Leona V był bardzo krótki — trwał zaledwie w sierpniu 903 roku. Papież został zdetronizowany i wtrącony do więzienia przez swojego nadwornego kapelana, który następnie ogłosił się antypapieżem Krzysztofem. Ostatecznie obaj ponieśli śmierć w tym samym więzieniu.
Nieco dłużej, bo około pół roku, sprawował władzę na Stolicy Piotrowej Leon VI. Zmarł w grudniu 928 lub w styczniu 929 roku, a o jego pontyfikacie posiadamy jedynie szczątkowe informacje.
Leon VII z kolei przeprowadził reformę klasztorów, która polegała przede wszystkim na wyłączeniu ich spod władzy biskupiej i świeckiej oraz poddaniu bezpośredniej jurysdykcji papieskiej. Wprowadził również zależność klasztorów filialnych od opactwa Cluny oraz zmienił styl życia monastycznego, opierając go na służbie Bożej (Opus Dei), pogłębianiu rozwoju intelektualnego mnichów i propagowaniu twórczości artystycznej. Ponadto papież Leon VII nakazał przestrzeganie celibatu i zachowanie surowej dyscypliny w klasztorach. Zakazał również przymuszania Żydów do przyjmowania chrztu.
Ciekawą postacią był Leon VIII. Podobnie jak Leon VII, został uwikłany w personalne spory i walkę o władzę. W 954 roku książę Alberyk II, władca Rzymu, będąc na łożu śmierci, wymusił na rzymskiej szlachcie i duchowieństwie przysięgę, że po śmierci papieża Agapita II wybiorą na Stolicę Piotrową jego nieślubnego syna. Tak też się stało. 16 grudnia 955 roku wybrano na papieża osiemnastoletniego Oktawiana, który przyjął imię Jan XII.
Wszystko to odbyło się niezgodnie z prawem kanonicznym — dekret papieża Symmacha z 1 marca 499 roku zabraniał wyznaczania następcy za życia urzędującego papieża, a dodatkowo wybrano osobę świecką. Spory i oskarżenia wokół pontyfikatu Jana XII trwały długo. Zarzucano mu m.in. mężobójstwo, krzywoprzysięstwo, profanację i kazirodztwo. Wezwany na synod, nie stawił się, w związku z czym 6 listopada 963 roku został złożony z urzędu za zgodą cesarza Ottona I (962–973). Na jego miejsce wybrano Leona, świeckiego urzędnika Pałacu Laterańskiego, który tego samego dnia — 6 grudnia 963 roku — otrzymał wszystkie święcenia i konsekrację, co również było sprzeczne z prawem kanonicznym. Leon VIII sprawował urząd papieża aż do swojej rychłej śmierci w 965 roku.
Bardzo ważną postacią wśród papieży noszących imię Leon był św. Leon IX, nazywany Peregrinus Apostolicus (Apostolski Pielgrzym). Był Niemcem. Jako biskup Toul w Lotaryngii został desygnowany na papieża przez Henryka II w grudniu 1048 roku. Ponieważ sprzeciwiał się ingerencji władzy świeckiej w wybór papieża, przybył do Rzymu w stroju pielgrzyma. Zdjął sandały i boso udał się do grobu św. Piotra, oświadczając, że przyjmie urząd papieski tylko pod warunkiem jednogłośnej akceptacji jego wyboru przez Rzymian i duchowieństwo, co też się stało.
Św. Leon IX zapoczątkował w Kościele szeroko zakrojone reformy, które miały na celu uniezależnienie go od władzy świeckiej, a zwłaszcza od cesarzy niemieckich. Dążył do wyeliminowania symonii i nikolaityzmu. Utworzył kolegium kardynalskie i powierzył mu zadanie wspierania biskupa Rzymu w jego posłudze Kościołowi. Uważał, że papież powinien osobiście głosić wiarę i uczestniczyć w najważniejszych uroczystościach kościelnych. Leon IX wiele podróżował poza granice Italii, manifestując tym uniwersalny charakter papiestwa i uświadamiając ówczesnemu społeczeństwu, że papież jest zwierzchnikiem całego świata chrześcijańskiego.
Za jego wskazaniami synod w Rzymie (9–15 kwietnia 1049 r.) zaostrzył kary wobec kapłanów nieprzestrzegających celibatu, a wiernym odradzano korzystanie z posług żonatych księży. Na synodzie w Reims (3–4 października 1049 r.) zastrzeżono dla papieża tytuł universalis Ecclesiae primas apostolicus (pierwszy wśród hierarchów Apostolskiego Kościoła Powszechnego). Na synodzie w Siponto w 1050 roku papież wydał szereg dokumentów reformistycznych wymierzonych przeciwko nadużyciom w Kościele wschodnim. Patriarcha Konstantynopola, Michał Cærularius, jawnie dążył bowiem do uniezależnienia się od władzy Rzymu — już w 1042 roku wykreślił imię papieża z dyptychów liturgicznych, co oznaczało zerwanie wspólnoty z Kościołem zachodnim. Wkrótce potem publicznie zaczął krytykować Kościół łaciński za używanie przaśnego chleba podczas Eucharystii (Wschód używał chleba kwaszonego) oraz zaczął z użyciem siły zamykać kościoły łacińskie w Konstantynopolu.
Kiedy Italii zagrozili Normanowie, Leon IX osobiście stanął na czele armii, która jednak poniosła klęskę w bitwie pod Civitate. Papież trafił na niemal rok do niewoli. Zwycięzcy Normanowie potraktowali go jednak z wszelkimi honorami, a sami ostatecznie uznali się za żołnierzy papieskich. Mimo iż porażka militarna okazała się w sensie politycznym zwycięstwem, Leon IX czuł się przegranym. W tym czasie jego legaci, w związku z postanowieniami synodu w Siponto, prowadzili rozmowy i negocjacje z Kościołem wschodnim. Leon IX zmarł w Rzymie krótko po opuszczeniu normandzkiej niewoli, 19 kwietnia 1054 roku, nie dowiedziawszy się, że misja jego legatów zakończyła się fiaskiem i właśnie doszło do wielkiej schizmy wschodniej.
Prawdopodobnie to Leon IX około 1049 roku nadał paliusz arcybiskupi Aronowi, biskupowi krakowskiemu. Wówczas — jak się przypuszcza — biskupstwo krakowskie mogło zostać podniesione do rangi arcybiskupstwa. Polski wątek pojawia się jeszcze na początku lat 50. XI wieku, kiedy to Leon IX ponownie ustanowił biskupstwo na Śląsku, podporządkowując je jednak metropolii w Magdeburgu, a nie w Gnieźnie, które broniło się wówczas przed najazdami czeskimi.
Leon X urodził się 11 grudnia 1475 roku we Florencji jako Giovanni, drugi syn Wawrzyńca Wspaniałego, władcy Florencji z rodu Medyceuszy. Na Stolicę Piotrową został wybrany w wieku zaledwie 31 lat. Kontynuował obrady zwołanego przez swojego poprzednika, Juliusza II, Soboru Laterańskiego V. W czasie jego trwania przyjęto dogmat o nieśmiertelnej i indywidualnej duszy ludzkiej, potępiono koncyliaryzm oraz uchwalono, że wyłączne prawo zwoływania, przenoszenia i rozwiązywania soboru przysługuje papieżowi.
Leon X zakazał wszelkich form symonii przy obejmowaniu beneficjów kościelnych, ustalił taksy i prowizje dla kurii papieskiej oraz zapowiedział wprowadzenie egzaminów dla kandydatów do święceń kapłańskich i na wyższe stanowiska kościelne. Kaznodziejom zabroniono publicznej krytyki hierarchii kościelnej, a ponadto zatwierdzono procedurę cenzurowania książek.
Za jego pontyfikatu, w 1517 roku, doszło do wystąpienia augustianina Marcina Lutra. Początkowo jego działania były ignorowane przez władze kościelne, lecz z czasem Luter coraz śmielej atakował Kościół, manipulując faktami. Odrzucił Tradycję oraz wszystkie sakramenty poza chrztem, żądał wprowadzenia języka niemieckiego do liturgii, stworzył własny kanon Pisma Świętego i przetłumaczył je na język niemiecki. Domagał się udzielania komunii pod dwiema postaciami, a wkrótce całkowicie zakwestionował ofiarniczy charakter Mszy Świętej. Jego przeciwnicy początkowo próbowali rozwiązać sprawę podczas akademickich dysput i ignorowali zagrożenie, nie doceniając siły, jaką niosły ze sobą druk, karykatura, oszczerstwo i rodzące się masowe media. W konsekwencji Kościół zachodni został poważnie osłabiony i rozbity.
W czasie pontyfikatu Leona X pojawił się także polski wątek. W obradach Soboru Laterańskiego V uczestniczył Jan Łaski (1465–1531), arcybiskup gnieźnieński. W imieniu króla polskiego Zygmunta I Starego (1467–1548) oraz Kościoła w Polsce przekazał papieżowi i soborowi sprawę zakonu krzyżackiego, prosząc jednocześnie o pomoc w walce z Tatarami i Turkami. Leon X wydał brewe nakazujące wielkiemu mistrzowi krzyżackiemu złożenie hołdu lennego królowi Polski, zatwierdził tzw. układ piotrowski oraz przyznał Janowi Łaskiemu i jego następcom tytuł legatus natus.
Leon X zmarł w Rzymie. Początkowo został pochowany w bazylice św. Piotra, a następnie jego ciało przeniesiono do grobowca w kościele Santa Maria sopra Minerva.
Leon XI pochodził z rodu Medyceuszy. Był osobą pobożną i gorliwym duszpasterzem, który w swoich diecezjach konsekwentnie wprowadzał w życie postanowienia Soboru Trydenckiego. Zmarł w Rzymie podczas obejmowania bazyliki na Lateranie, po zaledwie czterech tygodniach pontyfikatu.
Po śmierci Piusa VII, na konklawe trwającym dwadzieścia sześć dni, wybrano na papieża kardynała Annibale della Genga, który po koronacji przyjął imię Leona XII. Za jego pontyfikatu przeprowadzono reformę sądownictwa i szkolnictwa, budowano szpitale oraz domy sierot, które papież często osobiście odwiedzał. Wprowadził również obowiązek przystępowania do spowiedzi wielkanocnej pod groźbą kary więzienia. W czasach jego rządów szczególnie rozwinęły się tajne stowarzyszenia wolnomularskie i karbonarskie, przeciwko którym wystąpił 13 marca 1825 roku w encyklice Quo graviora mala. Papież Leon XII ogłosił również rok 1825 rokiem jubileuszowym.
Kardynał Gioacchino Pecci, nuncjusz apostolski w Belgii, został wybrany na Stolicę Piotrową 20 lutego 1878 roku i przyjął imię Leona XIII. Jego pontyfikat przypadł na niespokojny czas wojen, buntów oraz rodzących się i rozwijających niebezpiecznych ideologii. Wojna rosyjsko-turecka (1877–1878) przyniosła wprawdzie niepodległość Bułgarii, Serbii i Rumunii, ale doprowadziła też do powstania w 1879 roku Narodnej Woli — rosyjskiej organizacji rewolucyjnej, która 13 marca 1881 roku zamordowała cara Aleksandra II. Te wydarzenia nie pozostawały papieżowi obojętne.
Leon XIII dostrzegał wagę problemów społecznych i niesprawiedliwości, czemu dał wyraz w encyklice Inscrutabili Dei consilio z 21 kwietnia 1878 roku oraz w słynnej Rerum novarum z 15 maja 1891 roku, w której określił zasady chrześcijańskiej demokracji i katolickiej nauki społecznej. W dokumencie Graves de communi z 18 stycznia 1901 roku precyzował zaś zasady moralne dotyczące sytuacji robotników. Jednocześnie z całą stanowczością potępiał masonerię, socjalizm, komunizm i nihilizm, m.in. w encyklikach Humanum genus (20 kwietnia 1884), Dall’alto dell’Apostolico Seggio (15 października 1890), Custodi di quella Fede i Inimica vis (obie z 8 grudnia 1892).
Był również papieżem wyjątkowo maryjnym i troszczącym się o potrzeby duchowe wiernych. Poświęcił aż jedenaście encyklik Najświętszej Maryi Pannie, a osiem z nich dotyczyło Różańca Świętego i bractw różańcowych. W roku jubileuszowym 1900 Leon XIII zawierzył ludzkość Najświętszemu Sercu Jezusowemu w encyklice Annum Sacrum z maja 1899 roku.
Za jego pontyfikatu, w 1882 roku, została wskrzeszona diecezja kielecka, a w 1883 roku papież mianował dwunastu nowych biskupów. W 1894 roku skierował do biskupów polskich encyklikę Charitatis providentiaeque, w której podkreślił zasługi Polski dla chrześcijaństwa. Nazwał w niej Polaków jednym narodem, choć różniącym się mową i obrządkiem kościelnym. Był to jedyny dokument papieski, który bezpośrednio pochylał się nad „sprawą polską”. Papież zapewniał w nim o swojej życzliwości dla Polski oraz o podejmowanych na arenie dyplomatycznej staraniach na rzecz zachowania katolicyzmu na ziemiach zaborów. Jednocześnie wezwał wiernych do lojalności wobec zaborczych władz (1 P 2, 11-19).
*Manicheizm – przekonanie, że istnieją dwa odwieczne i równorzędne źródła rzeczywistości: dobro, utożsamiane ze światem ducha, światłości, czystości i Boga oraz zło, utożsamiane z materią, ciemnością i szatanem. Jest to herezja. Zarówno dusza, jak i ciało są ze swej na-tury dobre.
*Monofizytyzm – to pogląd teologiczny, który pojawił się w V wieku i głosił, że w Jezusie Chrystusie istnieje tylko jedna natura — Boska, ponieważ natura ludzka została w Nim cał-kowicie „wchłonięta” przez naturę Boską po wcieleniu. Monofizyci twierdzili, że Chrystus to tylko Bóg, a nie prawdziwy Bóg i prawdziwy człowiek jednocześnie. Jest to herezja, po-nieważ w Chrystusie są dwie natury — Boska i ludzka, zjednoczone w jednej Osobie, bez zmiesza-nia, bez zmiany, bez podziału i bez rozdzielenia.
*Pelagianizm – to jedna z najważniejszych herezji pierwszych wieków chrześcijaństwa, związana z rozumieniem łaski, grzechu pierworodnego i ludzkiej woli. Jest to herezja ponieważ: grzech pierworodny, obciąża każdego człowieka od momentu poczęcia, łaska Boża i prowadzenia życia moralnego są do zbawienia konieczne.
*Pryscylianizm – twierdził, że ciało ludzkie jest stworzone przez szatana i przez ascezę należy je wy-niszczać, Jezus nie był prawdziwym człowiekiem, a wyłącznie Bogiem, negowali istnienie Trójcy Świę-tej, pojęcie to traktując jako trzy sposoby postrzegania Boga. Herezja ta została potępiona , bo sprzeciwiał się nauczaniu Kościoła o stworzeniu świata jako dzieła dobrego Boga, podważał sakramenty — np. małżeństwo i Eucharystię, prowadził do sekciarstwa i rozłamów, głosił gnostyczny elitaryzm, według którego prawdziwa wiedza i zbawienie były dostępne tylko dla wybranych.
*Monoteletyzm – twierdził, Jezus miał tylko jedną wolę — Boską, która rządziła zarówno Jego naturą ludzką, jak i Boską. Ale te natury nie są w pełni równorzędne. Pogląd ten został uznany za herezję przez Sobór Konstantynopolitański III (681 r.). Sobór ten stanowczo wyjaśnił, że Jezus miał dwie wole — boską i ludzką, które współistniały w pełnej harmonii, ale były odrębne. Zgodnie z nauką Soboru, ta równowaga obu woli jest istotnym elementem ortodoksyjnej teologii chrześcijańskiej.
